Historia Pomnika Obrońców Helu z 1939 r.

   Po 32. dniach wojennego piekła, 2. października 1939 roku, kontradmirał Józef Unrug podjął decyzję o zakończeniu walk prowadzonych na Półwyspie Helskim przez 2860 obrońców, w tym: 440 żołnierzy IV baonu Korpusu Ochrony Pogranicza "Hel" skierowanych tu w maju z miejscowości Sienkiewicze na Polesiu, 3. Morski Pluton Żandarmerii oraz powołany pod broń batalion rezerwistów z Półwyspu Helskiego. Podporządkowani oni byli pod rozkazy komandora Włodzimierza Brunona Steyera - dowódcy Rejonu Umocnionego Hel.

   Ramię w ramie walczyli tu synowie wszystkich regionów Polski - zdani wyłącznie na siebie. Brakowało broni, lekarstw, żywności, ale nigdy nie brakowało bojowego ducha i woli walki. Obrońcy Helu wyróżniali się przykładnym zachowaniem i walecznością - od najwyższego dowódcy do marynarza i szeregowca.

   Wielkomocarstwowe hasła ówczesnego Rządu RP i pustosłowie papierowych zapewnień "zachodnich sojuszników" pękły niczym mydlana bańka.

   W zbiorowej piaszczystej mogile pozostało tu na zawsze 27. Bohaterskich Obrońców Helu znanych ze stopnia wojskowego, imienia i nazwiska oraz 4. bezimiennych Obrońców.

   W 1959 roku powstał pierwszy pomnik nagrobny wykonany z cementu projektu oficerów służących w helskich jednostkach kmdr. ppor. Zbigniewa Litwina i kmdr. ppor. Stanisława Hańczy. Wyróżniał się pięknym piastowskim orłem przygotowującym się do lotu.

   Pomnik drugi, wykonany z marmuru, zrealizowany został pod nadzorem ówczesnego Burmistrza Helu Sylwestra Ostrowickiego. Twórcy umieścili na nim odlanego z mosiądzu orła z koroną i uwieńczyli krzyżem.

   Aktualnie orzeł ten znajduje się w zbiorach Muzeum Obrony Wybrzeża im. kmdr. Zbigniewa Przybyszewskiego.
W grudniu 2000 roku członkinie i członkowie Koła Nr 3 Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego w Helu - realizując swój statutowy cel jakim jest ". obrona czci, honoru i godności żołnierza polskiego oraz wspieranie działalności związanej z historią oręża polskiego." - wystąpili do Rady Miasta Helu z wnioskiem o uhonorowanie 31. Obrońców Helu z 1939 roku tytułem "Honorowy Obywatel Miasta Helu".

   Uchwałą nr V/37/2003 z dnia 26 lutego 2003 roku Rada Miasta Helu nadała pośmiertnie ten tytuł jedynie:

• dowódcy Rejonu Umocnionego Hel kontradmirałowi Włodzimierzowi Steyerowi (wówczas w stopniu komandora),
• dowódcy baterii cyplowej im. Heliodora Laskowskiego kmdr. por. Zbigniewowi Przybyszewskiemu (wówczas w stopniu kapitana marynarki).

   Nie godząc się z takim załatwieniem sprawy, Związek wystąpił z kolejnym wnioskiem o zrealizowanie poprzedniej prośby.

   Dopiero Uchwałą nr XVIII/134/2004 z dnia 26 sierpnia 2004 roku Rada Miasta Helu nadała zbiorowy tytuł "Honorowy Obywatel Miasta Helu" wszystkim wypisanym na tablicy nagrobnej bohaterskim Obrońcom Helu, poległym z bronią w ręku, spoczywającym w tej zbiorowej mogile ". w uznaniu wybitnych zasług za ich waleczność, męstwo i honor oraz rozsławienie imienia Miasta Helu".

   W zaistniałej sytuacji Zebranie Koła Nr 3 ZBŻZ i ORWP w Helu podjęło uchwałę dotyczącą przeprowadzenia remontu i modernizacji pomnika oraz wyznaczyło odpowiedzialnego za to przedsięwzięcie. Wstępnie został nim mjr w st. spocz. Bolesław Kozieł.

   Niestety, wiek i choroby byłego partyzanta BCh "zaprowadziły" kolegę B. Kozieła do szpitala. Zdążył jedynie napisać wniosek - w imieniu Związku Kombatantów RP i Osób Represjonowanych - do Wojewody Pomorskiego o dotację na realizację omawianego zadania, który w konsekwencji niczego do sprawy nie wniósł.

   Wówczas Zebranie Koła nr 3 ZBŻZ i OR WP w Helu - jako Beneficjent Końcowy - zobowiązało autora tego tekstu do przyjęcia, koordynowania i doprowadzenia do końca nie rozpoczętego jeszcze przedsięwzięcia, zwalniając jednocześnie z tego obowiązku chorego Bolesława Kozieła.

   Dla autora rozpoczął się okres żmudnych wysiłków związanych z realizacją remontu: ustaleniem nowego wizerunku pomnika, pozyskaniem pieniędzy, określeniem harmonogramu prac...

   Spośród wielu propozycji wybrana została koncepcja modernizacji opracowana przez Adama Francuzika z Pucka, współwłaściciela firmy kamieniarskiej "KOLB-BUD".

   Celem projektu było nadanie nowego kształtu i charakteru istniejącej mogile tak, by jeszcze bardziej wyeksponować i uczcić pamięć poległych w wojnie obronnej w 1939 roku. Celem było także wzbudzenie większego zainteresowania osób odwiedzających cmentarz, szczególnie młodzieży.

   Firma PPUH "KOLB-BUD" była także wykonawcą kapitalnego remontu pomnika zrealizowanego (zgodnie z możliwościami finansowymi) w dwóch etapach: w 2005 roku - środkowej części pomnika oraz w 2007 roku - pozostałych części.

   Zastępca Burmistrza Helu Jarosław Pałkowski opracowywał osobiście całą niezwykle skomplikowaną wymaganą dokumentację remontu pomnika. Sporządził także "Wniosek o przyznanie dofinansowania ze środków Kontraktu Wojewódzkiego na lata 2005-2006" do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego (do Departamentu Programów Regionalnych).

   Wniosek o przyznanie dofinansowania.

"2.1 Istniejąca na Cmentarzu Komunalnym w Helu mogiła poległych w roku 1939 Obrońców Helu wymaga kapitalnego remontu. Dodatkowo, w związku z uhonorowaniem poległych obrońców zbiorowym tytułem "Honorowego Obywatela Miasta Helu", fakt ten należy uwidocznić na pomniku.

2.2 Przedmiotem projektu jest wymiana zniszczonej okładziny z marmuru na granit w centralnej części pomnika, ok. 18 m2, wykonanie granitowej rzeźby orła marynarki wojennej z okresu międzywojennego, renowacja tablicy z nazwiskami poległych, wykonanie napisu i znaku "Honorowy Obywatel Miasta Helu", renowacja znaku krzyża "Virtuti Militari", wymiana i uzupełnienie uszkodzonych płyt marmurowych. Koncepcja remontu opracowana przez artystę plastyka, została zaakceptowana przez przedstawicieli różnych środowisk z terenu Helu"...

   Osobą prawnie upoważnioną do podpisywania Umowy o dofinansowanie Projektu został ówczesny Prezes Zarządu Wojewódzkiego ZBŻZ i OR WP w Gdańsku kmdr dypl. w st. spocz. Bogdan Kurzyca.

   W tym miejscu autor tekstu pragnie serdecznie podziękować Rafałowi Klajnertowi - pracownikowi Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku - za pomoc udzielaną przy "rozliczaniu się" z kolejnych wymaganych dokumentów.

   Ogromną życzliwość dla naszego przedsięwzięcia zaprezentował - od początku do końca - Konstanty Rosner zatrudniony wówczas w Wydziale Spraw Obywatelskich i Cudzoziemców Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku.

   Pozyskaniem pieniędzy zajęli się: autor niniejszego opracowania w towarzystwie Prezesa Koła Nr 3 ZBŻZ i OR WP w Helu mjr. w st. spocz. Romana Malinowskiego.

   Efekt: uroczystość związana z 66. rocznicą upamiętniającą zakończenie obrony Samotnego Półwyspu w 1939 roku (2. października 2005 roku) odbyła się już przed wyremontowaną za 19.991,51 zł środkową częścią pomnika.

   Źródła finansowania Projektu - Wydatki (kwoty brutto):

• wnioskowana dotacja z budżetu państwa - 9.995,76 zł,
• wkład Beneficjenta (współfinansowanie) - środki własne - 9.995,76 zł.

   Na tę drugą cześć finansowania złożyły się:

• środki przeznaczone na ten cel z budżetu Gminy Hel - 6.995,51 zł,
• kwota ofiarowana przez Ryszarda Groenwalda Prezesa "Koga-Maris",
• fundusze pozyskane od członków Związku.

   Uroczystość z 2005 roku była wyrazem hołdu oddanego poległym Bohaterom oraz szacunku skierowanego do żyjących i obecnych na uroczystości - siedzących obok siebie: Obrońców Helu z 1939 roku, żołnierza spod Monte Cassino, łączniczki BCh, partyzanta z AK, żołnierza 1 AWP, żołnierza 2 AWP.

   Była także symbolicznym wyróżnieniem dla: bestialsko zamordowanych w latach wojny przez hitlerowskich oprawców, zmarłych w niemieckich obozach jenieckich i... po 1945 roku. Była hołdem za odwagę, wolę walki, męstwo i bohaterstwo w nierównej walce prowadzonej o nienaruszalność granic Polski i zachowanie polskości tej ziemi. Uczestniczyło w uroczystości: 11. żyjących Obrońców Helu z województwa pomorskiego, Dowództwo Marynarki Wojennej RP, Dowódca i stan osobowy stacjonującej w Helu 9 FOW, władze samorządowe Helu i Jastarni, przedstawiciele Straży Granicznej, Zarząd Wojewódzki ZBŻZ i OR WP w Gdańsku, członkowie Związku Kombatantów RP i Osób Represjonowanych, harcerze miejscowego Hufca ZHP, członkowie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, członkowie Stowarzyszenia "Przyjaciele Helu", nauczyciele i młodzież szkolna, członkowie Ochotniczej Straży Pożarnej w Helu, społeczeństwo Miasta Helu, Orkiestra Reprezentacyjna MW, Kompania Honorowa wystawiona przez KPW Hel, poczty sztandarowe organizacji i stowarzyszeń.

   Mszę Świętą Polową w intencji bohaterskich Obrońców Helu z 1939 roku odprawili: kapelan 9 FOW - ks. kanonik kmdr por. Jan Maliszewski oraz proboszcz miejscowej parafii pw. Bożego Ciała - O. Czesław Florentyn Nowak.

Rok 2006 i początek 2007 - to wysiłki związane z pozyskaniem pieniędzy na modernizację pozostałej części pomnika. Przewidywany koszt remontu skalkulowany został na kwotę (brutto) - 32.389,08 zł. Pozyskaniem pieniędzy zajęli się - jak poprzednio - ówczesny sekretarz Koła Eugeniusz Konarski i prezes Koła Roman Malinowski.

   Wymienieni opracowali i rozesłali prośbę - apel do przedsiębiorstw, instytucji i osób fizycznych o przeznaczenie środków finansowych potrzebnych na dokończenie przebudowy i modernizacji pomnika.

   "Członkowie i Zarząd Koła Nr 3 ZBŻZ i ORWP w Helu- zwracają się z uprzejmą prośbą o przeznaczenie środków finansowych potrzebnych na dokończenie przebudowy i modernizacji zbiorowej mogiły Obrońców Helu z 1939 roku usytuowanej na miejscowym Cmentarzu Komunalnym.

   Część centralna wyżej wymienionej mogiły zmodernizowana została w 2005 roku. Na całą inwestycję zabrakło wówczas środków pieniężnych. Zarówno poprzednio, jak i obecnie problem modernizacji mogiły Obrońców Helu z 1939 r. członkinie i członkowie naszego Związku uznają za swój statutowy i patriotyczny obowiązek oraz wyraz szacunku wobec tych, którzy oddali swoje życie w walce o niepodległość Ojczyzny i pozostali tu na zawsze.

   Życzliwość i zrozumienie Panów przyczyni się do zrealizowania rozpoczętego przez nas przedsięwzięcia.

   Ze względu na brak środków finansowych na obsługę konta bankowego przez Koło Nr 3 ZBŻZ i ORWP w Helu- po uzyskaniu zgody od władz samorządowych miasta Helu- pieniądze prosimy przesłać na konto Urzędu Miasta Helu:

96 1060 0076 0000 3200 0025 7579 z dopiskiem: "Na Mogiłę Obrońców Helu".
Uprzejmie informujemy, że ZBŻZ i ORWP (na mocy art. 17 Prawa o Stowarzyszeniach oraz art. 22 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie) posiada osobowość prawną, a także status organizacji pożytku publicznego i został wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego... pod numerem KRS: 00 00 14 12 67"...

Ogromną życzliwość okazali:

• minister Andrzej Przewoźnik i pani Anna Wicka z Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa,
• Przewodniczący, Panie i Panowie radni Rady Miasta Helu,
• Władze samorządowe Miasta Helu,
• Przedsiębiorstwo "Koga-Maris" i osobiście jego Prezes Ryszard Groenwald,
• Stowarzyszenie "Przyjaciele Helu" i Zarząd Muzeum Obrony Wybrzeża,
• Dariusz Lobejko - właściciel restauracji "Kutter",
• pani Joanna Kosińska - dyrektor PUP "Koga" w Helu,
• armatorzy kutra "Hel-23", Waldemar, Mirosław i Henryk Indyk,
• Celina i Paweł Wojna - właściciele restauracji "Stara Wędzarnia",
• Anna Chwirot - właścicielka restauracji "Maszoperia",
• Jacek Chwirot - właściciel restauracji "Captain Morgan",
• Konstanty Rosner - z Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku.

   Remont całkowity pomnika zakończony został przed 2. października 2007 roku, czyli przed uroczystością 68. rocznicy zakończenia bohaterskiej Obrony Helu.

   Poświęcenia pomnika dokonali: kapelan Garnizonu Hel i Władysławowo ks. kanonik kmdr por. Jan Maliszewski w towarzystwie proboszcza helskiej parafii O. Klaudiusza Michalskiego.

    Również wtedy - kończąc swoje wystąpienie - ówczesny sekretarz Koła Nr 3 zaapelował do obecnego na uroczystości Dowódcy Marynarki Wojennej RP admirała floty Romana Krzyżelewskiego o wpisanie daty 2. października do kalendarza stałych uroczystości obchodzonych w Helu przez Marynarkę Wojenną RP.

   Dodał: tej patriotyczno-wojskowo-religijnej uroczystości nie traktowaliśmy nigdy jako rocznicy klęski, lecz jako DZIEŃ BOHATERÓW - wyróżnionych pośmiertnie tytułem "Honorowy Obywatel Miasta Helu".

   Decyzję akceptującą usłyszeli zgromadzeni z ust dowódcy Marynarki Wojennej RP, podczas wystąpienia kończącego uroczystość.

   Reasumując: Nie byłoby tego pomnika - gdyby nie było inicjatywy, koordynacji, chęci i woli jego realizacji przez członkinie i członków Koła Nr 3 ZBŻZ i OR WP w Helu, i osobiście wymienionych w tekście członków Zarządu Koła. Nie byłoby go - gdyby życzliwi i ofiarni, kochający historię, bohaterów i Polskę sponsorzy nie zabezpieczyli środków płatniczych. Nie byłoby go - gdyby zabrakło dobrej woli ze strony Przewodniczącego i Rady Miasta Helu, Burmistrza i Zastępcy Burmistrza, Sekretarza i Pani Skarbnik.

   Z kolei nie byłoby corocznych uroczystości związanych z zakończeniem walk obronnych na Mierzei Helskiej (2. października), bez życzliwości admirała floty Romana Krzyżelewskiego i wiceadmirała Andrzeja Karwety, komandora Ryszarda Sawickiego i helskich dowódców wojskowych, kapelana ks. kanonika kmdr. Jana Maliszewskiego, proboszczów helskiej parafii O. Czesława Florentyna Nowaka i O. Klaudiusza Michalskiego. Nie byłoby tej uroczystości - gdyby nie wykuwali jej: ostatni dowódca 9 FOW kontradmirał Czesław Dyrcz, Orkiestra Reprezentacyjna MW, Kompania Reprezentacyjna MW i Poczet Sztandarowy MW.

    Wszystkim wymienionym (jako koordynator i odpowiedzialny za realizację przedsięwzięć związanych z odrestaurowaniem i modernizacją nagrobnego pomnika na zbiorowej mogile bohaterskich Obrońców Helu z 1939 roku - od początku do ich zakończenia) składam najpiękniejsze podziękowanie.

Eugeniusz Konarski

   PS. Kończy się 2009 rok. Dzięki życzliwości dowódcy Marynarki Wojennej RP wiceadmirała Andrzeja Karwety i "przejęciu dowodzenia" przez władze samorządowe Miasta Helu, godnie - z wojskową asystą - uczciliśmy 70. rocznicę bohaterskiej obrony Helu. Za 10. miesięcy przypadnie kolejna - 71. już rocznica zakończenia obrony tej nadmorskiej reduty. Czy w Helu będzie jeszcze wojsko? Jaki będzie program obchodów tej uroczystości???