\

TRZYDZIESTY ROK OD ŚMIERCI AUGUSTYNA NECLA
Wspomnienie pisarza
22 lipca 1902 roku w rybackiej wiosce Chłapowo na świat przyszedł Augustyn Necel. Był synem Jana Necla, rybaka łodziowego. Uczęszczał do czteroklasowej szkoły pruskiej. Do jego największych zamiłowań należała literatura polska. Zapamiętale pochłonął całą "Trylogię" Sienkiewicza. Wywarła ona duży wpływ na twórczość późniejszego literata. Odnaleźć to można w powieściach "Krwawy sztorm" (nazywany kaszubskim "Potopem") i "Złote klucze". Augustyn już od dziecka zajmował się rybołówstwem. Jednak potrafił pogodzić pracę z nauką zarówno niemiecką, jak i polską. Najbliższym mu nauczycielem - autorytetem był Franciszek Gojka - stary rybak i żeglarz, u którego pracował na łodzi. Właśnie jemu Necel zawdzięczał wychowanie patriotyczne i poznanie historii Kaszub. Umieścił go w kilku swoich utworach (m.in. "Kutry o czerwonych żaglach", "Maszopi", "W pogoni za ławicami"). Przedstawił go jako wielkiego patriotę, człowieka światłego, a także poczciwą "duszę towarzystwa". W 1925 roku zaczął pływać we flocie handlowej jako marynarz. Praca w żegludze trwała dwa i pół roku. Potem otrzymał posadę u profesora Demela w Morskim Laboratorium Rybackim w Helu. Pracował tam przez jedenaście lat. Tu również poznaje swoją przyszłą żonę Agnieszkę - służącą państwa Walkowc. Wątki te można odnaleźć w autobiograficznej powieści "Maszopi", w której bohater-narrator stanowi alter ego autora. Rybacy nadali Neclowi pseudonim "Profesor". Powodem był jego styl pracy oraz nabywana latami coraz większa wiedza. Jako pracownik laboratorium pisał artykuły o rybołówstwie. W 1939 roku Augustyn bierze udział w Kampanii Wrześniowej w czwartym pułku strzelców konnych w stopniu kaprala. Walczył także w kordonach Armii Krajowej. Wojnę opisał w powieści "Wolność i niewola". W latach okupacji podjął współpracę z podziemiem, ukrywając ludzi przed gestapo. Pomagała mu w tym jego żona, kobieta pełna energii i wyrozumiałości wobec męża. Po wojnie pływał na własnych kutrach, które później przejęli jego synowie. Pełnił funkcję prezesa Związku Rybaków Morskich w Helu. Organizował Bank Rybaków w Gdyni. Zmarł 27 października 1976 roku.
Kiedy Augustyn Necel zaczął tworzyć literaturę? Pisanie rozpoczął po pięćdziesiątym roku życia. Dopiero wtedy został odkryty i rozwinięty jego talent twórczy. Fragment rękopisu jego pierwszej powieści ("Kutry o czerwonych żaglach") został zrecenzowany przez członków Oddziału Gdańskiego Związku Literatów Polskich, Franciszka Fenikowskiego i Lecha Bądkowskiego za pośrednictwem Jana Piepki, również członka tejże organizacji. Manuskrypt okazał się prawdziwie porywający. Fenikowski określił Necla mianem "Kronikarza spod rozewskiej blizy". Tak też zatytułował przedmowę do "Kutrów..." opublikowanych w 1955 roku w wydawnictwie "Czytelnik". Odtąd Augustyn zaczyna stopniowo odkładać sprzęt rybacki, zastępując go piórem. Wreszcie całkowicie rezygnuje z pracy w rybołówstwie i poświęca się wyłącznie twórczości literackiej. W ciągu następnych lat ukazywały się jego kolejne utwory. W 1957 roku w Ludowej Spółdzielni wydawniczej wydał powieść podróżniczą "Saga o szwedzkiej checzy". W 1958 roku w "Czytelniku" podał do druku swój wspomniany wcześniej osobisty pamiętnik "Maszopi". W 1959 roku w Wydawnictwie Morskim opublikował powieść marynistyczną o "kaszubskim Robinsonie" - swoim wuju Juliuszu Detlafie zatytułowaną "Okrętnicy spod nordowej gwiazdy". W 1962 w tej samej drukarni ukazał się cykl powieściowy o wojnie ze Szwedami na ziemi kaszubskiej, "Krwawy sztorm" i "Złote klucze", rok później "Łosoś wszechwładny" - wspomnienia Kaszubów z obozu koncentracyjnego, w 1966 "W pogoni za ławicami". Największy sukces przyniosła mu wydana w 1969 roku powieść "Nie rzucim ziemi". Pozycja ta stanowi kronikę faktów z okresu martyrologii duchowieństwa katolickiego na Kaszubach walczącego o wiarę i polskość ojczyzny. Za ten napełniony patosem utwór papież Paweł VI uhonorował Necla "Komandorią I Klasy Orderu św. Grzegorza Wielkiego". Uroczyste wręczenie odznaczenia miało miejsce w maju 1971 roku w kościele parafialnym we Władysławowie. Aktu dokonał ordynariusz chełmiński bp Kazimierz Kowalski. Za swoją twórczość otrzymał także wiele odznaczeń państwowych i resortowych, m.in. jako jeden z pierwszych otrzymał w 1967 roku "Medal Stolema". Jego kolejnymi pozycjami były "Wolność i niewola" (1971), "Haftowana bandera" (1972), zbiór kaszubskich anegdot "Kłopoty starego Fryca na Kaszubach" (1973), "Rewianie (1974), zbiór baśni "Demony, purtki, stolemy" (1975). Ostatnia książka Necla - zbiór opowiadań "W niewoli białych purtków" została wydana pośmiertnie, w czerwcu 1977 roku.
Dorobek literacki Augustyna Necla składa się z szesnastu pozycji publikowanych kilkakrotnie. Jak na osobę, która pierwszą książkę wydaje w wieku pięćdziesięciu trzech lat, jak na człowieka nieposiadającego wykształcenia humanistycznego, jest to bardzo duże życiowe osiągnięcie. Necel to niewątpliwie postać fenomenalna. Zdaniem Lecha Bądkowskiego uczynił siebie dokumentalistą życia kaszubskiego, wyciągając z pamięci żyjących jeszcze ludzi maksimum tego, co w niej pozostało odnośnie dalszej i bliższej przeszłości. Do jego obrazu nauka może wnieść ważkie korektury, ale nie potrafi go zastąpić, bo obraz ten jest komponowany elementami prawdy głęboko osadzonej w świadomości ludu i czerpanej z samego źródła. A już żadnym instrumentem naukowym nie da się wywołać i odtworzyć atmosfery środowiska, które tak wielką rolę odgrywa w pismach Necla i nadaje im tyle uroku.
Leszek Selin
do góry